فرزندان زامنهوف

زامنهوف ۳ فرزند داشت: یک پسر و دو دختر. هرسه این فرزندان قربانی هولوکاست شدند. پسرش آدام با فرمان ویژه از برلین توسط پلیس نازی ورشو تیرباران شد و دو دخترش لیدیا و سوفیا در اردوگاه‌های کشتارجمعی تربلینکا نابود شدند. شناخته‌شده‌ترین این سه تن، لیدیا زامنهوف بود که پس از مرگ پدر در سال ۱۹۱۷ با تلاش خستگی‌ناپذیری به آموزش و گسترش اسپرانتو در بسیاری کشورها همت گماشت.

نکته فوق مرا به یاد این مطلب انداخت که تنها هیتلر نبود که اسپرانتودانان فراوانی را در هولوکاست قربانی کرد. ژوزف استالین هم بسیاری از پیشاهنگان اسپرانتو را در گولاگ به کام مرگ فرستاد.

و اینها را نوشتم تا به این پرسش که چرا اسپرانتو به قدر کافی پیشرفت نکرده است پاسخی داده باشم. پاسخی که خود پرسشی دیگر است: با این همه مخالفت‌ها، کشتارها و موانع در برابر اسپرانتودانان، چرا اسپرانتو در سراسر جهان تا این حد پیشرفت کرده است؟